Një letër që Albert Ajnshtajni e shkroi në vitin 1952 për një revistë japoneze është nxjerrë në ankand. E titulluar “Për pjesëmarrjen time në projektin e bombës bërthamore”, dokumenti përshkruan mendimet e Ajnshtajnit mbi garën globale të armatimit bërthamor, pas një kërkese nga redaktori i një reviste për të justifikuar mbështetjen që ai i kishte dhënë programit amerikan të armëve bërthamore gjatë Luftës së Dytë Botërore.

Ajnshtajni nuk mori pjesë drejtpërdrejt në zhvillimin e bombës bërthamore, por në gusht të vitit 1939 ai i dërgoi një letër presidentit Franklin D. Roosevelt, ku paralajmëronte se Adolf Hitleri dhe partia naziste ishin shumë pranë zhvillimit të armëve bërthamore. Kjo letër e shtyu Roosevelt-in të niste një program sekret bërthamor në SHBA, i cili më pas u njoh si Projekti Manhattan.

Si një pacifist i përjetshëm, Ajnshtajni më vonë ndjeu keqardhje për rolin që kishte luajtur në bindjen e SHBA-ve për të ndërtuar, dhe më pas për të përdorur, bombën bërthamore. Drejt fundit të jetës së tij, ai e quajti letrën drejtuar Roosevelt-it si “gabimi i tij i madh.”

“Të vrasësh në kohë lufte, për mendimin tim, nuk është në asnjë mënyrë më mirë sesa një vrasje e zakonshme,” shkroi ai në letrën e vitit 1952.

Sipas Bonhams, shtëpia e ankandeve që po e shet letrën, kjo ishte shkruar si përgjigje për Katsu Harën, mik i vjetër dhe redaktor i revistës japoneze Kaizō, i cili i kishte dërguar Ajnshtajnit disa letra pas Luftës së Dytë Botërore. Në njërën prej tyre, ai e pyeste pa dorashka:

“Përse bashkëpunove në prodhimin e bombës bërthamore, edhe pse ishe i vetëdijshëm për fuqinë e saj shkatërruese të jashtëzakonshme?”

Duke ardhur nga një mik dhe koleg, vendi i të cilit ishte shkatërruar së fundmi nga dy sulme me bomba bërthamore të hedhura nga SHBA, të cilat u hodhën mbi Hiroshimë dhe Nagasaki me 6 dhe 9 gusht 1945, duke vrarë mbi 100,000 njerëz, pyetja duket se e kishte prekur thellë Ajnshtajnin.

“Isha plotësisht i vetëdijshëm për rrezikun e tmerrshëm për gjithë njerëzimin, nëse këto eksperimente do të kishin sukses,” i përgjigjej Ajnshtajni në letër. Megjithatë, “nuk shihja asnjë rrugë tjetër,” shkruante ai, duke shtuar se mundësia që Gjermania të ndërtonte një armë bërthamore e para ishte shumë e rëndë për t’u shpërfillur.

Në letër, Ajnshtajni vazhdon të bëjë thirrje për “zhdukjen rrënjësore të luftës.” Ai e quan Mahatma Gandhin “gjeniu më i madh politik i kohës sonë,” dhe lavdëron lëvizjen e tij të protestës paqësore kundër sundimit kolonial britanik në Indi si një model për çlirim dhe veprim politik.

Hara e botoi letrën në gjermanishten origjinale, së bashku me një përkthim në japonisht, në vitin 1952. Letra që po del tani në shitje është versioni i parë në anglisht, i cili u përkthye në vitin 1953 nga fizikani teorik Herbert Jehle me ndihmën e vetë Ajnshtajnit, sipas Bonhamsit.

Dokumenti mban firmën e Ajnshtajnit në fund, si dhe disa korrigjime me laps mbi gabime shtypi në tekst. Jehle e botoi këtë version në buletinin e Shoqatës për Përgjegjësi Sociale në Shkencë, ku ishte redaktor.

Ankandi do të mbyllet më 24 qershor dhe letra pritet të shitet nga 100,000 deri në 150,000 dollarë.