Miguel de Cervantes Saavedra, autori i pavdekshëm i “Don Kishotit të Mançës”, mbetet një nga figurat më të ndritura të letërsisë botërore.
I lindur më 29 shtator 1547 në Alcalá de Henares, pranë Madridit, Cervantes u rrit në një familje modeste që e la shpesh të përballur me mungesën e parave, por të pasur në shpirt dhe dije. Babai i tij ishte kirurg – një profesion jo shumë fitimprurës në atë kohë – dhe familja jetonte gjithnjë në lëvizje. Kjo jetesë endacake ndikoi thellë në krijimtarinë e Cervantes-it, duke i dhënë letërsisë një lloj shikimi ironik, por të dhembshur për botën. Në moshën 23-vjeçare, Cervantes iu bashkua ushtrisë spanjolle dhe mori pjesë në betejën e famshme të Lepantos në vitin 1571, ku u plagos rëndë në dorën e majtë, duke e humbur funksionin e saj përjetë. Ironikisht, ai do të njihej më vonë si “i lehtidori i Lepantos”, edhe pse ishte në të vërtetë një nga penat më të forta të Europës. Pas plagosjes, ai kaloi pesë vite në robëri në Algjeri pasi anija e tij u kap nga piratët berberë.
U tentua disa herë lirimi i tij, por Cervantes përfundimisht u çlirua vetëm pas një shpërblimi të majmë paguar nga familja e tij dhe Misioni Trinitarian. Pas kthimit në Spanjë, Cervantes pati shumë vështirësi ekonomike. Punoi si furnizues për ushtrinë dhe më pas si mbledhës taksash – dy profesione që e futën disa herë në burg për abuzime ose borxhe. Pikërisht në këto periudha burgimi besohet se nisi të shkruajë Don Kishotin, një roman që do të trondiste strukturën e letërsisë evropiane dhe do të vendoste themelet e romanit modern.
Don Kishoti, botuar në dy pjesë (1605 dhe 1615), është shumë më tepër se një histori komike mbi një kalorës të marrë që ngatërron mullinjtë e erës me përbindësha. Ai është një reflektim i thellë mbi idealizmin, realitetin, identitetin dhe ndryshimin e vlerave në një botë që po bëhej gjithnjë e më cinike. Nëpërmjet dialogut mes Don Kishotit dhe Sanços, Cervantes ndërtoi një metaforë të fuqishme për përplasjen mes ëndrrës dhe tokësores, mes mendimit fisnik dhe interesit të vogël të përditshmërisë. Romani u bë menjëherë i njohur, dhe përkthimet e tij nisën të qarkullojnë në gjithë Europën. Për ironi, edhe pse krijoi një vepër të përjetshme, Cervantes vetë nuk arriti të përfitonte ekonomikisht prej saj. Jetoi në varfëri deri në fund të jetës, duke shkruar vepra të tjera si novela apo “Udhëtimi në Parnas”, që nuk arritën të kenë të njëjtin sukses. Ai vdiq më 23 prill 1616 në Madrid – po atë ditë kur vdiq edhe Shakespeare, ndonëse sipas kalendarëve të ndryshëm.
Ky përkim i çuditshëm është kthyer në simbol të një kapitulli që mbyll epokën e artë të letërsisë europiane. Sot Cervantes është figurë emblematike e kulturës spanjolle dhe letërsisë universale. Vepra e tij nuk është thjesht një rrëfim mbi çmendurinë apo kalorësinë e humbur, por një himn për fuqinë e fjalës dhe të imagjinatës. Ai tregoi se edhe në kushtet më të pamundura, fjala ka forcën për të ndërtuar botë, për të shpëtuar mendjen dhe për të mbijetuar në përballje me realitetin më të ashpër. Në fund, Cervantes nuk u bë i pavdekshëm nga një jetë komode, por nga një përkushtim i jashtëzakonshëm ndaj letërsisë, përmes të cilit ai krijoi një nga personazhet më të dashur dhe më të thellë të gjithë kohërave.
Vajzë e fshehtë dhe një martesë pa dashuri, jeta tjetër e autorit të Don Kishotit
Pas faqeve të lavdishme të Don Kishotit, qëndronte një burrë me plagë të thella jo vetëm në trup, por edhe në shpirt. Jeta private e Miguel de Cervantes-it, përtej aureolës së autorit të madh, ishte një mozaik dashurish të pamundura, martesash pa zjarr dhe skandalesh të vogla që e ndoqën për vite me radhë. Në vitin 1584, Cervantes u martua me Catalina de Salazar y Palacios, një vajzë 18-vjeçare nga një familje modeste toledane. Ai ishte 37. Martesa nuk u ndërtua mbi pasion, por më shumë si një aleancë sociale, e ndikuar nga nevoja dhe rrethanat. Cervantes dhe Catalina jetuan gjatë kohësh të ndarë ajo në fshat, ai nëpër rrugët e Spanjës, duke u përpjekur të mbijetonte me honorare të pakta dhe detyra burokratike. Por përpara martesës, Cervantes kishte pasur një histori dashurie që la gjurmë.
Nga një lidhje jashtëmartesore me një grua të quajtur Ana Franca de Rojas, ai pati një vajzë, Isabel de Saavedra, të vetmen trashëgimtare të gjakut të tij. Cervantes nuk e njohu menjëherë Isabelën, por më pas e mori nën kujdes, edhe pse marrëdhënia me të mbeti e ftohtë dhe e turbullt. Vajza u rrit mes gjyqeve, përfoljeve dhe një jete të pasigurt, shumë larg një fëmije të një “shkrimtari të madh”. Shtëpia e Cervantesit, në vitet e fundit të jetës, u kthye në një mjedis të pazakontë: jetonte me të shoqen Catalina, vajzën e tij të jashtëligjshme, motrat beqare, një mbesë dhe një shërbëtore. Një komunitet grash që shpesh përbënte objekt thashethemesh dhe që një herë u përfshi në një skandal publik, kur një i ri i vrarë u gjet pranë shtëpisë së tyre. Cervantes u arrestua bashkë me të gjitha gratë e shtëpisë, por u lirua për mungesë provash. Megjithatë, turpi dhe dyshimet e përndoqën. Jeta e tij sentimentale nuk njihej për pasion të madh, por për një mungesë të qetësisë.
Ai shëtiti shumë, qëndroi larg familjes, por nuk reshti së shkruari për nderin, dashurinë dhe çmendurinë tema që duket se i njihte më nga afër se ç’mund të duket në pamje të parë. Ishte një njeri i ndarë mes idealit dhe zhgënjimit, ashtu si vetë Don Kishoti i tij. Ndonëse vdiq në varfëri dhe pa shumë lavdi, Cervantes la pas një histori personale që i ngjan romaneve të tij: me kthesa të papritura, me plagë që nuk shihen, dhe me një ndjenjë të thellë që letërsia ishte forma e tij më e pastër e dashurisë. Ai nuk arriti kurrë të jetë një bashkëshort i lumtur apo një baba i afërt, por jetoi me pasionin që mund t’i ofronte vetëm fjala e shkruar. Në fund, Cervantes nuk ishte një burrë i shenjtë apo romantik klasik, por një shpirt i ndërlikuar që dinte të dashuronte në mënyrën më të heshtur: duke shkruar. Dhe ndoshta, në atë mënyrë, ai dashuroi botën më shumë se çdokush tjetër.
Nga puna si arkitekt, tek rivaliteti me kolegun, Cervantes si publiku nuk e njeh
Miguel de Cervantes është padyshim një nga figurat më të mëdha të letërsisë botërore, por jeta dhe vepra e tij fshehin shumë detaje që shpesh kalojnë pa u vënë re. Përtej famës së Don Kishotit, ekzistojnë anë të tjera të jetës dhe krijimtarisë së tij që e bëjnë këtë autor edhe më interesant. Një prej veçorive që e dallon Cervantes-in është plaga që mori në betejën e Lepantos në vitin 1571. Kjo plagë në dorën e majtë e bëri atë të paaftë për të përdorur dorën si më parë, ndaj dhe mori nofkën “El Manco de Lepanto”, që do të thotë “I një dore nga Lepanto”.
Megjithatë, kjo nuk e ndali të shkruante dhe të krijonte veprën që do të ndryshonte literaturën përgjithmonë. Në karrierën e tij, Cervantes nuk ishte vetëm një shkrimtar i suksesshëm, por edhe një figurë me histori të ndërlikuara personale. Ai u përfshi në akuzat për keqmenaxhim fonde si mbledhës taksash, një pozicion që shpesh ishte i lidhur me korrupsionin në atë kohë. Shumë herë ai përfundoi në burg, por e mbajti shpirtin e tij të ndezur dhe humori të fortë. Cervantes nuk ishte thjesht një shkrimtar i romanit. Ai kishte një gamë të gjerë krijimesh, duke përfshirë poezi, drama dhe novela të shkurtra, të cilat për fat të keq sot janë më pak të njohura nga publiku i gjerë.
Megjithatë, në kohën e tij, këto vepra ishin shumë të rëndësishme dhe ndikuan fuqishëm në kulturën spanjolle. Në veprat e tij, sidomos në Don Kishotin, ai paraqiti personazhe femrash që ishin shumë të avancuara për kohën. Gratë e tij nuk ishin vetëm figura dekorative, por personazhe të fuqishme dhe të pavarura, që sfiduan normat shoqërore dhe ishin shembull i një fryme të re feministe në letërsi. Një tjetër fakt interesant është rivaliteti i tij me Lope de Vega, një tjetër kolos i letërsisë spanjolle. Rivaliteti mes tyre ishte i njohur dhe i përfolur në mjediset letrare, pasi të dy kërkonin të fitonin zemrat e lexuesve dhe të ngriheshin në majat e letërsisë. Për më tepër, Cervantes ka kaluar periudha të ndryshme pune, përfshirë edhe atë si sekretar i një arkitekti në Romë, përpara se të angazhohej plotësisht në shkrim dhe shërbim ushtarak. Kjo periudhë i dha një horizont më të gjerë kulturor dhe artistik.
/Gazeta Panorama
